Brutalisme in Frankrijk: le Brasilia van Marseille

Megaflat met Escheriaanse noodtrap

In de zomer van 2021 verbleef ik met M in Hotel Le Corbusier in Marseille, het hotel in de zelfs voor iconen iconische Unité d’Habitation. Vanaf het dak van deze wereldberoemde ‘wooneenheid’ van Le Corbusier is een megaflat te zien met een licht gebogen gevel en een opvallend uitbundige wenteltrap, een magnifieke dubbele helix. De uit Marseille afkomstige architect Fernand Boukobza ontwierp deze flat die Le Brasilia werd gedoopt en in 1967 geopend.

Dat is 15 jaar na de opening van l’Unité, waarvoor Boukobza samenwerkte met Le Corbusier en een deel van het interieur ontwierp: de lobby op de begane grond, het restaurant en de receptie van het hotel en de ‘straten’ op de derde en vierde verdieping, waar nu een museum en verschillende museumshopachtige winkels zijn gevestigd waar je prachtige architectuurboeken kunt kopen. In de Corbusier-shop is brutalistische merchandise verkrijgbaar: buttons, stempels, bekers, posters en koelkastmagneten met ‘brutalist’ of ‘béton’ erop. De Spaanse shophoudster blijkt tot streling mijner ego Oostblog.info te kennen. ‘Mais bien sûr!’ zegt ze zelfs. Erg tof dat Oostblog zelfs bekend is in het epicentrum van het brutalisme!

Naam en vorm van het gebouw zijn geïnspireerd op een bezoek van de opdrachtgever aan de nieuwe Braziliaanse hoofdstad Brasilia, waar de grote Braziliaanse modernisten Lúcio Costa, Oscar Niemeyer en Joaquim Cardozo zich uitleefden in bijzondere sculpturale gebouwen om de nieuwe hoofdstad vorm te geven. Boukobza was fan van moderne architecten als Marcel Breuer en Frank Lloyd Wright en dankzij Le Corbusier werd hij fan van bouwen in beton. De invloed van Le Corbusier en zijn wooneenheid is – letterlijk en figuurlijk – nooit ver weg in Le Brasilia, Boukobza’s eigen wooneenheid.

Le Brasilia staat net als l’Unité op expressieve potige pilotis, die met de uitstekende balken een tafel vormen in gewapend beton. Deze ‘wieg’ vormt de basis voor het betonskelet dat de verdiepingen draagt. De appartementen zelf zijn split-level gebouwd: ook dat kennen we van l’Unité, maar hier zijn ze oost-west georiënteerd en niet noord-zuid. De gevel is opgetrokken in zichtbeton dat er in 2021 knap netjes uitziet. In het oorspronkelijke plan was het gebouw 7 verdiepingen hoger dan de huidige 21.

Vooral de wenteltrap is merveilleux, een uiterst sculpturale dubbele helix. Deze noodtrap verbindt op ingenieuze wijze de inpandige galerijen. Zo ingenieus en onbegrijpelijk dat ik onwillekeurig aan het werk van M.C. Escher moet denken.

Op de site van Boukobza Architecten wordt het volgende over de trap geschreven:

L’escalier de secours est l’expression d’une plus grande liberté plastique transformant un élément fonctionnel en véritable objet sculptural.

Beter dan dat gaat het niet klinken.

Snelle feiten Le Brasilia | Marseille | Frankrijk
➜ Architect: Fernand Boukobza
➜ Bouw: 1962-1967
➜ Boulevard Barral 21, Marseille
➜ Meer lezen op de website Boukobza Architecte